 leraren sangha zenzine bibliotheek contact programma Onder de titel Zenzine deelt Ine hier persoonlijke notities, observaties en bespiegelingen. INHOUDSOPGAVE Waarom zou je mediteren?; Zazen, instructie I; Zazen, instructie II; De klok; Leer ons stil te zitten; Het bijzondere van alledag; De waarnemer; Zen zienswijze; Alle dagen zen Reflectie zonder te denken; ... WAAROM ZOU JE MEDITEREN?
‘Waarom zou je mediteren?’ Deze vraag wordt mij geregeld gesteld. Een goede vraag aan de juiste persoon want ik beoefen meditatie en geef er les in. Dus ik moet het weten. Er schieten allerlei antwoorden door mijn hoofd. Mediteren is rust creëren in je hoofd, het verbetert de concentratie, de focus, onze standvastigheid, gelijkmoedigheid, stabiliteit, balans en kalmte. En je leert makkelijker los te laten. Maar het biedt ook soelaas bij: je boze bui laten zakken, verdriet ervaren, je koppigheid onder ogen zien of je eigenaardigheden onderzoeken, hoe om te gaan met pijn, het betreuren van iets wat je gedaan of niet gedaan hebt, of het ophelderen waarnaar je op zoek bent, ja naar wat eigenlijk? En het helpt je bij de vragen die telkenmale in je hoofd voorbijkomt: wat wil ik nu, waarom ga ik met hem om, of kan ik niet beter ander werk zoeken, maar wat dan? Waarom zou je mediteren? Mijn antwoorden zijn legio. Het versoepelt het brein, het stimuleert ons doorzettingsvermogen, ons geduld en verbreedt het perspectief. Als je regelmatig mediteert kan alles wat er zich in het leven voordoet, voorbijkomen. Stil zitten in de stilte, je in jezelf terugtrekken. De wens om diep van binnenuit jezelf te zien. Om te zien of er iets in jezelf te veranderen valt, ontdek je op het kussen. Misschien is het goed zoals het is en valt er niets te veranderen. Het loslaten van het idee dat je de volledige regie over je leven hebt, is het begin van leren kijken naar wat er gebeurt. Mediteren is ervaren wat er is, niet wat je wenst te zien, of te ervaren. Mediteren is de moed hebben om ‘niet te weten’ en de durf om met lege handen te staan en elk moment te ervaren wat er werkelijk is. ZAZEN, INSTRUCTIE I Met de benen gekruist probeerde ik op een klein rond kussen te blijven zitten. Ik deed mijn uiterste best stil te zitten maar al snel schoof ik van het gladde kussen af en een stekende pijn verspreidde zich in mijn beide enkels. Ik wilde wel om mij heen kijken, maar deed het niet. ’Waarom doe ik dit?’, vroeg ik mij af. Ik hield vol en bleef zitten. Mediteren is een vast onderdeel van mijn dagelijks leven geworden, als meer dan vijfentwintig jaar. Het heet ‘zazen’, Japans voor zitten in meditatie. Zazen begint bij het neerzetten van het lichaam. ‘Zit met een rechte rug, duw je knieën naar de grond en strek je kruintje uit naar het plafond.’ Zit op één kussen, of op twee op elkaar gestapeld, neem plaats op een houten meditatiebankje of kies voor een stoel. Het gaat erom een comfortabele houding te vinden die bij jouw lichaam past. De lotushouding waarbij de benen gekruist zijn, de linkervoet op het rechterdijbeen en de rechtervoet op het linkerdijbeen, is uit te voeren als je een lenig lichaam hebt. Het ziet er zo mooi uit. Alleen daar draait het bij zazen niet om.  Vergeet de beelden van zittende boeddha’s met hun serene blik en ga op zoek naar een houding die bij jouw lichaam past. Een comfortabele houding is belangrijk, want zazen is geen ‘grote stappen snel thuis’. En nee, meditatie is niet je hoofd leegmaken. Waar zouden we zijn zonder ons denkvermogen, intuïtie en gevoel? Zazen heeft het verbinden van lichaam en geest als uitgangspunt. Vooral in de westerse wereld worden deze twee als gescheiden entiteiten gezien. Veel mensen leven hier danook in en vanuit hun hoofd. Met zazen beginnen is het lichaam met het hoofd ervaren. De zintuigen, het hart en de adem als basis van je bestaan. Zodra je ophoudt met ademen, ga je dood. Ook ik leefde lange tijd vanuit mijn hoofd en dat kostte onnodig veel energie. Met zazen ervaar ik een rustige ademhaling, ruimte voor de signalen van mijn lichaam en een kalme geest. Dit gun ik iedereen. Dus als je begint met mediteren: richt je op je lichaam, vind een ontspannen houding en houd je hoofd erbij! ZAZEN, INSTRUCTIE II Op het kleine terras van het Franse huis zit ik ’s ochtend om zeven uur op mijn kussen. Een hond blaft en een enkele seconde later blaffen alle honden van het naburige dorp... één lang gehuil. Een tractor, of nee, is het een maaimachine? Het geluid leidt me af. Ik weet precies wat ik moet doen, maar zeg het nog maar eens in mezelf, ‘zit met dat wat er op dat moment is’. Toch vervelend al die geluiden. Ik dwing mezelf te concentreren maar dat helpt niet. Zucht. Dan maar niet in opperste concentratie. Dan gewoon maar even luisteren naar die geluiden. Ik voel mijn ergernis wegebben. Ik richt mijn aandacht op mijn ademhaling. Yes!! En tegelijkertijd hoor ik opnieuw een stemmetje in mezelf: ‘Er is niets te winnen in zazen. Zit gewoon met wat er is.’ En hoe moeilijk is dat, elk moment komen er gedachten op...! ‘Zie ze als wolken in de lucht: ze komen, ik zie ze, en ze drijven weg’ Na 30 minuten zazen klinkt het piep piep piep... m’n klokje loopt af. Zo gaat zazen. Elke keer anders, elke keer hetzelfde. ‘Soft front strong back’, zegt zen boeddhist leraar Joan Halifax. Een zachte voorkant, daar waar je hart zit. Een gestrekte rug, die je kracht geeft. Open en kwetsbaar; vastberaden en flexibel. Daar gaat zazen over: vastberaden en kwetsbaar kijken naar jezelf. Oefenen om rustig te kijken naar wat er gebeurt in je, met je. Ons dagelijks zijn is ervaren. Ervaren is meedeinen met dat wat je doet, voelt en denkt. Of dit nu vrolijke of verdrietige, moeilijke of fijne gebeurtenissen zijn. En dat is goed. Maar geregeld gaat een gedachte of gevoel je dwars zitten. Dat belemmert het zicht op de realiteit. Ik wil zo graag goed zitten maar voel een belemmering. Waarom wil ik dat? Nou ja, ik ben gewoon een streberig type. Als ik wat doe dan doe ik het goed! En daar is niets mis mee! Zo kan ik mezelf aardig dwars zitten als ik zit te zitten! Als ik onrustig ben in mn hoofd of lichaam heeft het geen zin om mezelf de opdracht te geven: word rustig. Ik weet: je zit altijd goed... er valt niets te veranderen, niets te verbeteren, er valt niets te winnen of te verliezen. Er is alleen maar nu, dit moment. Ik laat m’n hersenspinsels als wolken komen, ik kijk ernaar en ze drijven weg. En soms blijven ze. Zazen begin je alsof je in de file staat, je kan geen kant op, bent ongeduldig of afwachtend, appt dat je later komt, of herziet je to do list van vandaag. Je pleegt een hands free telefoontje... zo dat heb je tenminste al gedaan! Dan wordt je hoofd warm en je lichaam onrustig... Ook bij zazen zit je overal middenin... wat een lawaai... en je maakt allemaal zelf... Als je vaker in zazen hebt gezeten ga je die file misschien van bovenaf zien. Gewoon allemaal kleine autootjes die een bepaalde kant op willen en een zelfde stroom de andere kant op... Zo gaat het met het oefenen in zazen, afstand geeft ruimte in je hoofd, je geest komt tot rust en het lichaam kalmeert. Dus: Soft front, strong back Je zit altijd goed! En laat je gedachten en je gevoelens als wolken zijn! DE KLOK
In de meditatiezaal hangt een klok. Iedere tik van een seconde is luid te horen, Tot ergernis van de student die probeert in stilte stil te zitten. Zijn zenmeester zegt: ‘Elke seconde is er eentje dichterbij je dood’.  Het verhaaltje maakte indruk op mij en daarom herinner ik mij het nu nog. Elk moment dat je leeft is het vorige moment voorbij. Om dat elk moment te beseffen, dat gaat mij te ver. Het is ook wel een hele directe manier om geconfronteerd te worden met onze eindigheid. Misschien daarom bleef vooral de laatste zin mij bij. Als ik veel te doen heb, maar ronddwaal omdat ik even niet weet waar ik zal beginnen, komt dat vermaledijde zinnetje weer tevoorschijn en aangenaam vind ik dat niet. Totdat ik mij begon af te vragen of er wellicht iets anders mee bedoeld wordt. Dit bracht mij op het spoor dat weten wat belangrijk voor mij is, een eerste stap is om invulling te geven aan mijn dagelijks leven. Dus stelde ik mijzelf vragen, als: ‘Geef ik mijn tijd aan wat ik belangrijk vind? En wat is dan het allerbelangrijkste?’ ‘Doe ik het werk dat ik wil doen?’ ‘Waarom geef ik tijd aan de ene persoon en niet aan de ander?’, ‘Waarom zucht ik als ik mezelf in een ongewenste situatie breng?’ Of ‘Waarom doe ik dingen half omdat mijn aandacht ergens anders is?’. Weten wat ik te doen heb en dat doen, zonder bijgedachten, soms met plezier, soms gewoon omdat ik weet dat het gedaan moet worden. Dat is zen. Zo is het zinnetje ‘Elke seconde is er eentje dichterbij je dood' verandert in een plezierige bemoediging mijn leven te leven. LEER ONS STIL TE ZITTEN
Over ‘Leer ons stil te zitten; een scepticus zoekt zin en gezondheid’ van Tim Parks (2012) Onverzettelijk tegen of juist enthousiast over meditatie? Of, ‘tja, interessant, maar niets voor mij.’ Of al jarenlange meditatie ervaring? Lees het hilarische en ontroerende boek ‘Leer ons stil te zitten; een scepticus zoekt zin en gezondheid,’ van Tim Parks. De Britse schrijver en hoogleraar Tim Parks woont al jarenlang in Italië. Op zijn vijftigste krijgt hij pijn in zijn onderbuik. De prostaat? Hij doorloopt het reguliere medische traject maar dit levert weinig op. Zijn sociale leven brokkelt af. Etentjes en feestjes bezoekt hij niet meer, vanwege de pijn. Seks is uit den boze en praten over zijn plasproblemen doet hij niet, want dat is niet sexy. Hij lijdt in stilte. Wanneer hij voor een literair congres in India is, bezoekt hij een ayurvedische arts die hem vertelt dat hij een probleem heeft waar hij nooit meer vanaf komt, tenzij hij iets doet aan de tegenstrijdigheid in zijn karakter. Parks verbazing over het advies van de arts maakt hem nieuwsgierig en is het startpunt van zijn zoektocht naar de oorspong van zijn pijn. Hij ontdekt dat hij leeft in woorden — ‘alles moet via de taal beleefd worden, of het is niet beleefd.’ Als ontspanningsoefeningen hem uitkomst bieden, komt hij tot het inzicht dat het grote obstakel het voortdurende gebabbel in zijn hoofd is. Hij wordt met zichzelf geconfronteerd als hij inziet: ‘Terwijl ik typ lopen mijn gedachten op mijn vingers vooruit. Voortgedreven. Nooit in het nu. Nooit beheerst door dat ene moment’. Zijn lichaam had hij altijd ervaren als ondergeschikt aan zijn geest. Zijn oude overtuigingen beginnen te kraken en te schuren. Zijn zoektocht leidt naar meditatie, waarbij hij, voor het eerst, in een soepele comfortabele houding, in het moment, zijn bekkenbodem voelt zakken. HET BIJZONDERE VAN ALLEDAG
In mijn tuin leg ik stenen. De wortels van de irissen die zich als enorme tentakels onder de grond hebben vastgezet zijn vruchtbare woekeraars. Ze nemen alles over! Dan heb je nog de kruipers en de plakkers die als lianen over de bloeiende gewassen slingeren. De tuin ligt er verwaarloosd bij. De sterkste soorten die verzorging noch water nodig hebben, zijn de winnaars. Dit strijdtoneel wordt mijn werkterrein. Ik trek, ruk, steek en ruim; elke dag herover ik een vierkante meter op de wildernis. Elke dag hetzelfde, elke dag anders. Nu staan de cypres en de agave in mijn opgeknapte rotstuin.  Als je Zen beoefent, oefen je het ‘alledaagse leven’. Je bewust worden van het dagelijks leven als bijzonder, betekent te kunnen ervaren dat dit moment het enige is dat er is. ‘Het verleden is voorbij en de toekomst is er nog niet. Het heden is waar je bent.’ Dat is een simpel gegeven, maar niet eenvoudig om het zo te ervaren. In staat te zijn om in het moment aanwezig te zijn, daar is oefening voor nodig. Het is een misvatting dat, als je in het moment weet te leven en handelen, het ‘denken’ over, ‘herinneren’ van of ‘reflecteren’ op verdwijnt, omdat je zou opgaan in wat je op dat moment doet. Bij het in het moment leven gaat het om het volgende: als ik iets wil oplossen, ga ik denken; als ik honger heb, maak ik iets te eten; als ik verdrietig ben, huil ik; als ik moe ben, ga ik slapen. DE WAARNEMER Over ‘De waarnemer’, Wim Kayzer (2005) Een dorp in de Franse Cevennen. Buiten het dorp staat een boerenhoeve, in het midden van hectares boslandschap. Er bevindt zich ook een meertje, een adelaarsnest en de 'Vallei van het verloren kind'. Sophie die jarenlang het café bestierde, sterft. Ze laat voor hem haar droom achter: de plek waar zij opgroeide. Een Nederlandse huisarts verlaat na dertig jaar zijn huisartsenpraktijk en betrekt de boerenhoeve in de Cevennen, met het plan er tot het einde van zijn leven te blijven wonen. Op zichzelf, zonder anderen. Zijn oude leven laat de huisarts achter, de honderden verhalen van zijn patiënten die met verlangens en obsessies zitten, zijn herinneringen aan zijn vriend Jeroen met wie hij het leven doornam en doorzakte, zijn gedachtes aan zijn grote liefde die tragisch verliep. Dit leven laat hij achter zich. Wat zoekt en vindt de arts in de Cevennen? Centraal in dit verhaal staat de zoektocht naar wat het leven de moeite waard maakt. De bespiegelingen van zijn leven als huisarts, het vak dat hij meer dan dertig jaar heeft uitgeoefend, wisselen zich af met zijn nieuwe ervaringen in het dorp in de Cevennen. In de boerenhoeve ontwikkelt de huisarts het gevoel dichter bij de natuur te staan. Zijn omgeving vraagt om permanente aandacht: wieden, snoeien, zaaien, hakken, leidingen aanleggen, dak herstellen, schilderen, fruit plukken, inmaken, schoonmaken, eten voorbereiden. Dit basale leven op het Franse platteland waar het leven verloopt zoals de dingen zijn, brengt de huisarts nieuwe inzichten. Is dit het antwoord? Zijn nieuwe wereld, die niet groter is dan een betrokken zwijgzame buurman, enkele werklieden, een kruidenier, een caféhouder en jagers uit de omgeving, kruipt langzaam zijn innerlijke wereld binnen. De tijd doorbrengen met een enkel persoon verwondert hem en stelt hem tevreden. Is dat het antwoord? Een recensent schreef: ‘Kayzer zoekt om niets te vinden’. Als er al een antwoord te vinden is, tref je die volgens mij aan in iedere pagina die Kayzer schreef. ZEN ZIENSWIJZE
Alleen met het hart kun je echt zien. Het wezenlijke is onzichtbaar voor het oog. (‘On ne voit bien qu’avec le coeur. L’essentiel est invisible pour les yeux.’ Uit: Le Petit Prince, 1943, door Antoine de Saint-Exypéry) Zen is een zienswijze. Een manier van kijken naar de wereld, naar het leven, naar mezelf. Zen is een levensfilosofie die me een kader biedt.  Zen is de opheffing van het ‘in tegenstellingen denken’, dat zo diep geworteld is in onze samenleving. Dingen zijn goed òf slecht, mooi òf lelijk, gemakkelijk òf moeilijk. Zo zijn we constant bezig keuzes te maken die moeten vermijden dat we ongelukkig of verdrietig worden, ons met vervelende dingen bezig moeten houden, of dat ons dingen overkomen die we niet willen. Dus proberen we zo goed mogelijk vooruit te kijken, te plannen èn controle te houden. Dat slurpt energie! Het gaat natuurlijk niet om keuzes die je maakt in je dagelijkse leven. Die zijn nuttig, zoals het zorgen voor je huishouden, je gezin, je werk. Het gaat om de niet aflatende gedachtenstroom, die in je hoofd speelt en emoties teweeg brengt. Die stroom verhindert ons om in de werkzaamheid te zijn die ons op dat moment bezig houdt. Het is het leven zelf, in essentie is er alleen dat ene moment, en volgen de momenten elkaar op. Als ik werk ben ik volledig aan het werk, als ik kook, ben ik alleen maar kok... Maar vaak is het zoals John Lennon in ‘Beautiful Boy’ zong: ‘Life is what happens to you, while you’re busy making other plans’. Het opheffen van tegenstellingen betekent alles als één te zien: geluk en verdriet zijn twee kanten van dezelfde medaille. Als je er toe in staat bent het leven als één geheel te ervaren, dan verdwijnt gaandeweg de stroom aan gedachten en gevoelens die je ontevreden, ongelukkig, verdrietig, obstinaat en moe maakt. Een prachtige Zen tekst uit de zevende eeuw, ‘over het vertrouwen in de geest’, verwoordt het zo: ‘De grote Weg’ is niet moeilijk Voor wie geen voor- of afkeur heeft. Vrij van liefde en vrij van haat, Wordt alles helder en onverbloemd geopenbaard. Maar het kleinste onderscheid Splijt de hemel van de aarde. Als je de werkelijkheid recht onder ogen wilt zien, Wees dan voor noch tegen. Ik houd van dit en ik houd niet van dat, Ziedaar de ziekte van de geest. Wanneer de diepe betekenis van de dingen niet wordt verstaan, Is het vergeefse moeite het denken tot rust te brengen.’ ALLE DAGEN ZEN Over ‘Alle dagen Zen’ van Charlotte Joko Beck (2007) De Amerikaanse Charlotte Joko Beck geeft zen meditatie en heeft zen voor de Westerse mens toegankelijker gemaakt. Zij noemt het in haar boek ‘ordinary mind zen’, of ook wel ‘no nonsense zen’. Hierin bespreekt zij op directe wijze de kernproblemen die wij in ons leven tegenkomen. Ze schrijft over gevoelens, relaties, keuzes en idealen. Onze gedachten en gevoelens beletten ons in het hier en nu te leven. Het oefenen in het heden te leven, dat is de zenweg. Het zitten in meditatie vraagt inspanning en doorzettingsvermogen, maar met regelmatig zitten ontstaat er beetje bij beetje een innerlijke ruimte. Ruimte die gelegenheid biedt je vrij te voelen van zorgen en angsten en het mogelijk maakt te leven zoals het leven zich aandient. Dat is waar het in het boek van Charlotte Joko Beck over gaat: leven in het moment. De zin is eenvoudig uit te spreken, maar lastig in de praktijk te brengen! ‘Alle dagen zen ben ik nu voor de derde keer aan het lezen en ook deze keer inspireert het boek me. Er komen nieuwe gedachtes en gevoelens bij mij op en ik herken opnieuw de teksten die over idealen gaan. Het hoofdstuk over relaties vind ik ook dit maal confronterend. Charlotte Joko Beck bedacht de term ‘emotional thoughts’ (emotionele gedachten), waarmee zij aangeeft dat al onze gedachten direct verbonden zijn aan onze emoties. ‘Alle dagen zen’ lees je in één keer uit en brengt je op nieuwe inzichten. REFLECTIE ZONDER TE DENKEN Ga op het kussentje zitten, met een rechte rug en ontspannen. Adem zoals het vanzelf gaat. De gong klinkt drie keer. Het geluid ebt weg. Het zazen is begonnen: het stil zitten in stilte. Geleidelijk stuur je je aandacht naar de ademhaling. Gedachten en gevoelens laat je even met rust om langzaam in een staat van zorgeloosheid te geraken. Dit lukt de ene keer wel maar de andere keer niet. Je aandacht kan zich ook richten op ‘alles wat zich aandient’. Of je beoefent ‘vrije zwevende aandacht’, zoals Freud dat benoemt, waarbij de aandacht zich niet beperkt tot één object. Als je zazen beoefent, blijven gedachtes en gevoelens zich aandienen maar gaandeweg ontstaat er een innerlijke ruimte. Dat in woorden te omschrijven is lastig. Er ontstaat een onmetelijke ruimte die stil en rustig is en waar alles een eigen plek heeft. Dat is wat mensen die in zazen zitten zoeken. Het is een individueel voortschrijdend bewustwordingsproces, waarbij we onszelf op allerlei manieren tegenkomen, met al onze pijn, verdriet, afgunst en ergernis. Zazen is zoals een steen die het water wordt geworpen. Pats, de steen verdwijnt meteen naar de bodem maar laat in het water een ronde rimpeling achter, die voortduurt. Dat is reflectie zonder te denken. Dat is wat er gebeurt als we zazen beoefenen. leraren sangha zenzine bibliotheek contact programma |